Śmiech i komizm w kinie

Śmiech i Komizm w kinie

Komizm jest jedną z najważniejszych wartości estetycznych. Określa zjawiska i okoliczności, które są zdolne wywołać śmiech. Na czym polega zjawisko komiczności? Wiele zależy właśnie od okoliczności. Istnieje wiele poglądów w kwestii źródeł efektu komicznego, na ogół przyjmuje się, że jego istota polega na ujawnianiu zaskakującej sprzeczności, kontrastu, będących wynikiem przedstawienia osób, sytuacji odbiegających od oczekiwań odbiorcy.

Wyróżnia się 2 podstawowe formy komizmu:
1. elementarny, wywołujący wesołość komizm sytuacyjny, np. komizm farsy;
2. złożony, odwołujący się do refleksji, ważny jako instrument krytyki wobec wartości i autorytetów (np. satyra, humor, ironia, groteska). 

W analizie komedii odróżniamy zwykle trzy rodzaje komizmu:
1. komizm postaci tzn. wyposażenie wszystkich lub najczęściej niektórych postaci w cechy charakteru wywołujące śmiech czytelnika,
2. komizm sytuacyjny, czyli konstruowanie sytuacji zabawnych lub ośmieszających,
3. komizm słowny, czyli dowcip językowy.

Komedia jest to jeden z podstawowych, obok tragedii, gatunków dramatycznych, przedstawiający bohaterów i zdarzenia w sposób wesoły, często satyryczny. Odznacza się m. in. nieskomplikowaną akcją z pomyślnym zakończeniem, nasyconą komizmem sytuacyjnym, charakterologicznym i językowym. Komedia rozwijała się już w starożytnej Grecji i Rzymie. 

Film operuje takimi chwytami jak parodia, pastisz, karykatura, dowcip słowny, trawestacja. Gatunkiem, który wykorzystuje większość tych chwytów jest komedia. 

Komedia filmowa jest utworem opartym na humorystycznie ujętej i przetworzonej serii zdarzeń i sytuacji, zazwyczaj czerpanych z codziennego życia i zakończonych zwykle happy endem. Wizja świata i sposób widzenia człowieka w komedii ma charakter zabawowy, a jej celem jest wywołanie śmiechu.

Komedia towarzyszyła filmowi od jego narodzin. Początkowo stanowiły ją krótkie filmiki z drobnymi scenkami o niewybrednym z reguły humorze. Z czasem komedie wydłużyły się, a filmowy komizm wysubtelniał.

BURLESKA:
Królem burleski, wywodzącej się z music-hallu, teatrów rewiowych i bulwarowych był Mack Sennet. Był on twórcą sławnych keystone cops (burleskowych policjantów) i kąpiących się dziewcząt, postaci które stanowiły tło do zwariowanych komedii największych komików XX wieku.

Sennet stworzył także slapstick comedy, która jest rodzajem farsy charakteryzującej się dynamicznym, ruchliwym komizmem: upadki, ucieczki, pościgi, wspaniałe karambole, rozbijanie i demolowanie, rzucanie ciastkami z kremem, bójki, wpadanie do wody, nieprawdopodobne akrobacje, wszelkiego rodzaju qui pro quo. Często był to komizm wulgarny, ale i paradoksalnie, nieodparcie śmieszny. Slapstick czerpał głównie z wodewilu, operetki, varietes i cyrku. Wzbogacał te doświadczenia właściwościami samego kina: przyśpieszeniem, zwolnieniem, żonglowaniem czasem i przestrzenią, stosowaniem tricków.

Pod koniec drugiej dekady XX wieku realizatorzy komedii staranniej opracowywali scenariusze, a sama realizacja bazowała w coraz mniejszym stopniu na improwizacji. W dalszym ciągu rozwijała się komedia slapstickowa, lecz największe dokonania komedii lat dwudziestych należą do bardziej wyrafinowanego nurtu burleski filmowej. To komedie pełnometrażowe, realizowane od początku lat dwudziestych, będą szczytem rozwoju niemej komedii. Film Brzdąc zrealizowany przez Charliego Chaplina w 1921 roku wyznaczył punkt zwrotny w rozwoju burleski filmowej. Także inni wielcy komicy zaczęli tworzyć filmy pełnometrażowe.

Mistrzowie burleski to Charlie Chaplin, Buster Keaton, Harold Lloyd, Stanley Laurel, Olivier Hardy. Każdy z nich stworzył własną, w pełni autonomiczną i oryginalną szkołę. Najwybitniejsi twórcy niemej komedii zaczęli korzystać z tradycji i dokonań innych gatunków: tragikomedii, melodramatu, satyry społecznej.

Komedia przestała być tylko śmiechem, a stała się także uniwersalną opowieścią, łączącą żywiołową radość i śmiech ze wzruszeniem (filmy Charliego Chaplina: Pielgrzym 1922, Gorączka złota 1925, Cyrk 1928), fascynacją i zauroczeniem techniką i cywilizacją (filmy Harolda Lloyda: Jeszcze wyżej 1925, Niech żyje sport 1925, Haroldek, trzymaj się 1928). Komedie Bustera Keatona to niejednokrotnie głębokie refleksje nad oporną materią zgeometryzowanego, obojętnego i przytłaczającego swym ogromem świata (Rozkosze gościnności 1923, Generał 1925). 

KOMEDIA ROMANTYCZNA:
Wprowadzenie dźwięku w kinie pod koniec lat dwudziestych umożliwiło komedii romantycznej zaistnienie w pełni swoich możliwości. To właśnie lata 30. i 40. ostatecznie skodyfikowały i utrwaliły jej dramaturgię, powtarzające się perypetie, czas i miejsca akcji, typy bohaterów i ich zachowań. Głównymi twórcami klasycznej komedii byli m.in. Ernst Lubitsch oraz Frank Capra.

Podstawowym dogmatem komedii romantycznej jest wiara w to, że każdy z nas, niezależnie od pozycji społecznej i intelektu zdolny jest to miłości. Stąd też komedia romantyczna, w odróżnieniu od melodramatu, opowiada o miłości szczęśliwej, która pokonuje wszystkie przeciwności losu. Różnice kulturowe, pozycja społeczna bohaterów stanowi (jeżeli w ogóle stanowi) tylko chwilową przeszkodę.

Podstawową osią dramaturgiczną komedii romantycznej jest historia typu chłopak spotyka dziewczynę. Ona spotyka jego, zakochują się w sobie, ale złośliwy los rzuca im kłody pod nogi. Na szczęście w końcu je przezwyciężają i mogą żyć długo i szczęśliwie. Taki właśnie jest typowy scenariusz komedii romantycznej.

Oczywiście bohaterowie obdarzają siebie tylko czystą, niczym nie splamioną miłością, ale czyhają na nich różne przeszkody i komplikacje. Wynikają one często z pomyłek, nieporozumień, niesłusznych posądzeń. Romantyczni bohaterowie spierają się ze sobą. Czasami udają kogoś innego. Popełniają błędy... z miłości. Cała opowieść zmierza jednak nieuchronnie do szczęśliwego zakończenia.

Wydawać by się mogło, że komedia romantyczna powstała w ostatnim dwudziestoleciu. Nic bardziej mylnego - ten gatunek jest tak stary jak samo kino. Należy tu chociażby wspomnieć niektóre filmy Charliego Chaplina, które niewątpliwe można do tego gatunku zaliczyć, jak ?Światła wielkiego miasta" chociażby. Potem, gdy kino dźwiękowe stawiało swoje pierwsze kroki, pojawiły się filmy z Fredem Astairem i Ginger Rogers - mające formułę musicalu, ale wciąż opierające się na schemacie komedii romantycznej. To połączenie na przestrzeni lat okazało się sprawdzone - przykładem może być choćby ?Deszczowa piosenka" czy ?Gigi". Kolejną parą specjalizującą się w gatunku byli Katherine Hepburn i Spencer Tracy, którzy zagrali razem w kilku filmach, jak ?Żebro Adama" czy ?Kobieta Roku".

Prawdą jest jednak, że prawdziwy boom na komedie romantyczne rozpoczął się w latach 80. a lata 90. to już prawdziwy ich wysyp.

 Komedia romantyczna to chyba najbardziej sformalizowany z filmowych gatunków. Obowiązują tu sztywne reguły, których nie można złamać:

1. bohaterowie muszą być piękni, pełni uroku, dowcipni i inteligentni, a przynajmniej sympatyczni, a jeśli tacy nie są to koniecznie powinni się w czasie trwania akcji zmienić, zrobić operację plastyczną czy brzyduli zmienić się w piękność. 
2. obsada musi być odpowiednio dobrana. Najlepiej jeśli są to sprawdzone duety, jak Meg Ryan i Tom Hanks. Najlepiej sprawdzają się w tych rolach uznane hollywoodzkie gwiazdy. 
3. dobrze jest, żeby para bohaterów była pozornie niedobrana - np. biznesmen i kobieta lekkich obyczajów, jak w ?Pretty woman". 
4. dialogi muszą być błyskotliwe, śmieszyć, ale także w kluczowych momentach muszą być słodkie i banalne. 
5. scenariusz jest najmniej ważny, nie musi być ani spójny ani oryginalny, liczy się tylko zakończenie - hollywoodzkie oczywiście. Na końcu bohaterowie muszą być razem, szczęśliwe zakończenie to warunek podstawowy.

 Żeby do tego zakończenia dobrnąć, bohaterowie niejednokrotnie przeżyć muszą niejedną burzę i minąć niejeden zakręt na drodze życia. Schematy są dwa :

1. Oni się poznają. Zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia. Niestety szybko okazuje się, że nie mogą być razem bo:
a. on jest księdzem/ ma żonę i dzieci/ wyjeżdża do Mozambiku jako misjonarz/ jest arystokratą, podczas, gdy ona zarabia jako kelnerka
b. ona jest zakonnicą/ ma męża i dzieci/ wyjeżdża do Korei Południowej jako nauczycielka/ zarabia jako kelnerka, podczas, gdy on jest arystokratą
2. Oni się nie lubią. Czasem nawet bardzo. Często są wrogami. Są dla siebie złośliwi, podkładają sobie świnie, publicznie mówią o swojej niechęci. W końcu jednak następuje zwrot akcji i okazuje się, że kryje się za nią uczucie wręcz przeciwne. Koniec wszyscy znamy.

Na którymś z dwóch scenariuszy opierają się wszystkie znane mi komedie romantyczne. Oczywiście zaobserwować możemy różne wariacje - komedia romantyczna dla nastolatków, brytyjska komedia romantyczna itd. Okazuje się także, że w polskim kinie komedia romantyczna to najbardziej popularny, a zarazem dochodowy gatunek. 

Współczesne kino tworzy własne gatunki komediowe. Najczęściej komedie oparte są na czarnym humorze lub parodii.

CZARNA KOMEDIA:
Jest to taka odmiana komedii, w której przedmiotem żartu są sprawy zwykle traktowane poważnie np. śmierć, choroba, cierpienie, ułomność, wojna czy zbrodnia. Czarna komedia operuje elementami groteski, oraz ironią słowną i sytuacyjną, często odwołując się do poetyki absurdu i surrealizmu. Quentin Tarantino wpisuje przemoc w kategorie groteski i czarnej komedii. Pozwala to na traktowanie filmowego okrucieństwa z przymrużeniem oka, buduje dystans wobec prezentowanej rzeczywistości, ukazuje ekranową przemoc jako zjawisko sztuczne, w pełni wykreowane. Z drugiej jednak strony: podkreśla cynizm widza, zdolność do traktowania śmierci bez szacunku, morderstwa - bez wyrzutów sumienia.

 Śmierć w filmach Tarantina jest śmieszna, stając się dla bohaterów niegroźnym, niekoniecznie ostatecznym elementem gry. Skomplikowana, mozaikowa struktura narracyjna Pulp Fiction, akcentująca zabawę z płaszczyznami czasowymi, prowadzi do sytuacji, w której zabity w jednej ze scen bohater pojawia się na ekranie po raz kolejny - żywy i pełen energii. Związani z Quentinem Tarantino twórcy zaczęli wykorzystywać komiczny aspekt śmierci. Za głównego kontynuatora jego strategii w połowie lat dziewięćdziesiątych uważany był Roberto Rodriguez.

SERIALE KOMEDIOWE:
Gatunek stale obecny w telewizji ostatnich lat. Przywędrował do nas ze Stanów Zjednoczonych, gdzie nazywany jest sitcomem. Fabuła tych około 20 minutowych filmików nie jest istotna. Dużą rolę odgrywa humor sytuacyjny, pomyłki i potyczki słowne głównych bohaterów.

Najczęściej obserwujemy życie kilkorga z nich poprzez tak zwaną czwartą ścianę, która jest przezroczysta dla widza i może on przyglądać się perypetiom postaci. Wyróżniająca cechą sitcomów jest śmiech i oklaski publiczności, które stanowią komentarz do tego, co widzimy na ekranie, a zarazem wskazują widzom, kiedy należy się śmiać. Jest to prosty chwyt, gdyż jak wiadomo śmiech jest zaraźliwy.