Wizerunek kobiety w kulturze

   WIZERUNEK KOBIETY W KULTURZE

Katarzyna Krzan

Kobieta była różnie postrzegana w poszczególnych epokach i kulturach, jej wizerunki ulegają zmianom także we współczesnej nam kulturze popularnej. Pierwotnie kobieta kojarzona była z macierzyństwem, opieką nad potomstwem, ogniskiem domowym. Wydaje się, że na tym kończyła się jej rola.

Samo słowo ?kobieta" jest stosunkowo późnym tworem językowym. Do XIV wieku zastępował go wyraz ?żona", z czasem wyparty określeniem ?niewiasta", ?białogłowa" czy ?podwika".

Określenie ?kobieta" pojawia się w XIV wieku jako pogardliwe oznaczenie ?płci pięknej".

Przypuszczalnie wyraz ten wywodzi się ze staropolskiego kobu = chlew, koby = kobyła, kobi = wróżyć, czy z czeskiego kubeny, to jest konkubiny. Wyraz ten musiał początkowo brzmieć kojbita - ?zajęta karmieniem".

Pamiętajmy jednak, że pierwotną formą sprawowania władzy w społecznościach ludzkich był matriarchat, w którym to właśnie kobieta-matka była najwyższym organem decyzyjnym, a żeńskie boginie najwyższymi bóstwami. Były to czasu kultu bogini matki, opiekującej się naturą, płodnością, a więc przymiotami typowo kobiecymi. Dopiero wraz z przejściem od kultury zbieracko-łowieckiej do rolnictwa sytuacja kobiet uległa zmianie.

Otrzymały nowe obowiązki, takie jak zajmowanie się ziemią, hodowlą, uprawą roli, gdy tymczasem mężczyzna z myśliwego i zbieracza stał się wojownikiem. By prowadzić wojny z innymi mężczyznami musiał zyskać też władzę i odpowiednią ideologię, która by mu na to pozwalała.

Liczne bóstwa żeńskie zostały wyparte przez jednego męskiego boga, który sprawował władzę absolutną nad wszystkim stworzeniem. Jego odpowiednikiem w społeczeństwie był oczywiście mężczyzna, pełniący władzę nad swoją rodziną, a więc żoną i dziećmi. Tak zaczął się okres zależności kobiet od mężczyzn, tym bardziej przykry, że wiązał się z utratą dotychczasowej władzy. Na szczęście sytuacja ta zaczyna się powoli zmieniać, a idea niewinnej dziewiczej opiekunki, matki żony z czasem zaczęła ulegać modyfikacjom.

Codziennie bombardowani jesteśmy rozmaitymi obrazami przedstawiającymi piękne kobiety, rzadko jednak zdajemy sobie sprawę, że nasze poczucie estetyki, a tym samym postrzeganie kobiecego ciała i ciała ludzkiego zostało ukształtowane przez kulturę, w której zostaliśmy wychowani.

Warto zauważyć, że to właśnie ideał ciała kobiety tak bardzo się zmienia w zależności od epoki. Budowa, proporcje muskulatura ciała mężczyzny nie jest poddawana aż tak rygorystycznym zmianom, mimo, że także tutaj widać pewne wpływy i preferencje danego okresu.

Możemy, więc pokusić się o stwierdzenie, że kanon kobiecej urody jest odzwierciedleniem jej pozycji w danej epoce i danej kulturze, ideologii danej kultury w określonym czasie.

To właśnie kobieca uroda jest najlepszą, zawsze rozpoznawalną ikoną kultury, bez względu na to czy ikoną tą będzie kontrastowa twarz Marlin Monroe na plakacie Andy Warhola, czy też subtelnie uśmiechająca się Mona Liza lub krągłe kształty Wenus z Willendorfu, pochodzącej sprzed około 24 tysięcy lat temu. Wszystkie te dzieła, przedstawiające kobiety zostały bardzo mocno zakorzenione w naszej świadomości.

Zgłębiając problem zależności wypracowanego przez dany system kulturowy modelu, jesteśmy w stanie uświadomić sobie, że ten ideał odzwierciedla zazwyczaj sytuację społeczno-polityczną kobiet, jest też często związany z religią, filozofią oraz stosunkiem do drugiego człowieka.

Można śmiało stwierdzić, że pewne epoki podkreślają w kobiecie cechy związane z płodnością, erotyzmem. Ideał kobiety zaczyna wówczas nabierać bujnych kształtów, czego przykładem są chociażby malowidła i rzeźby prehistoryczne lub też pełne erotyzmu, zdawałoby malowane z subtelnością zarezerwowaną dla kochanka, podkreślające atrybuty kobiecego ciała. Inne zaś dostrzegają w niej matczyną delikatność, czułość i poświęcenie, jednym słowem wszystko, co wiąże się z macierzyństwem.

Czasem także dostrzegano w kobiecie herosa, bohatera, a nawet władcę czy bóstwo. Zazwyczaj jednak, określony w czasie krąg kulturowy mógł wyróżnić pewne zakorzenione w nim stereotypy, w obrębie, których budował swoje postrzeganie tak zwanej płci pięknej.

Być kobietą w kulturze popularnej to ciężka sprawa, kto wie, czy nie trudniejsza niż w czasach sprzed emancypacji...

Przede wszystkim kobiety nie mogą się naturalnie starzeć. Najpierw muszą sztucznie utrzymywać młodość, a potem nagle zapadają w starość. Jest to bardzo powszechny przekaz kultury masowej - w telewizji widzimy cały przekrój wiekowy mężczyzn: obok młodocianych prezenterów prowadzących programy dla młodzieży są poważni siwowłosi redaktorzy komentujący wydarzenia polityczne, siwowłose kobiety muszą natomiast zniknąć z wizji. W większości prac wykonywanych przez kobiety liczy się wygląd, a nie kompetencje. Płynie do nas przekaz: trzymaj się, póki możesz, a potem znikaj. Żeby być starą, mądrą kobietą, trzeba mieć czas, aby się zestarzeć.

Kultura nasza tego czasu nie daje. Stare kobiety nie odgrywają żadnej ważnej roli. Żyją gdzieś na marginesie. Nie są już wiedźmami, w więc tymi, które posiadają wiedzę.