W chorym ciele...

W chorym ciele...

Patrycja Kozera

Obok chorób psychosomatycznych - chorób ciała, których źródło leży w psychice, istnieją schorzenia, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na stan psychologiczny pacjentów. Zajmuje się nimi somatopsychologia.

Niektóre choroby ciała w sposób bezpośredni wpływają na funkcjonowanie komórek nerwowych. Wpływ ten widoczny jest w zazwyczaj przejściowym obniżeniu sprawności umysłowej. Jednak gdy choroba przedłuża się lub jest szczególnie nasilona, może dojść nawet do nieodwracalnych zmian w mózgu, które objawiają się jako zespoły psychoorganiczne, np. otępienie przypominające chorobę Alzheimera.

Bywa też i tak, że zaburzenia funkcji psychicznych pojawiają się jeszcze zanim ktoś zachoruje - są to tak zwane objawy zwiastunowe. Zaliczyć do nich można  obniżenie odporności organizmu, apatię, kłopoty z pamięcią i koncentracją, nadpobudliwość lub wręcz przeciwnie - podatność na zmęczenie i przygnębienie. 

Schorzenia ciała w różny sposób wpływają na stan psychiczny chorego. Do chorób, które na poziomie biologicznym zaburzają funkcje psychiczne zaliczyć można choroby zakaźne, przebiegające z gorączką. Wpływ na psychikę mają też zaburzenia w gospodarce hormonalnej organizmu towarzyszące cukrzycy, nadczynności i niedoczynności tarczycy, chorobom wątroby, trzustki i nerek. Wspomnianej nadczynności tarczycy towarzyszą często objawy depresji, manii, czy zespoły paranoidalne. Przewlekłe schorzenia układu krążenia i układu oddechowego mogą natomiast prowadzić do niedotlenienia mózgu.

Inny negatywny wpływ na stan psychiczny chorego mają np. choroby związane z bólem - zarówno tym ostrym, o określonej lokalizacji, jak i wtórnym, trudnym do umiejscowienia, czy przewlekłym, charakterystycznym dla nowotworów i chorób stawów. Dolegliwością utrudniającą codzienne funkcjonowanie i obniżającą nastrój są także duszności towarzyszące przewlekłym schorzeniom płuc i niewydolności lewej komory serca. Wywołują one niepokój, często zmuszają do poszukiwania pomocy u innych.

Z kolei wielu chorobom skóry, ale także cukrzycy, białaczce i schorzeniom układu moczowego, towarzyszy trudny do zniesienia świąd. Powszechnymi, charakterystycznymi dla wielu chorób objawami są też bóle głowy, nudności i wymioty. Wszystkie wymienione objawy mogą powodować rozdrażnienie, niepokój, a z drugiej strony przygnębienie.

Z większością chorób wiążą się również ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, pracy zawodowej, życiu społecznym i rodzinnym. Chory niejednokrotnie potrzebuje pomocy przy wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych, co powoduje konieczność zmiany w układzie ról rodzinnych. Koszty leczenia, konieczność zmiany stylu życia, rygorystycznego przyjmowania leków i poddawania się zabiegom  - wszystkie te czynniki stanowią obciążenie psychiczne dla chorego.

Stan psychiczny chorego zależy także od tego, jak postrzega swoją dolegliwość. Choroba odbierana jako zagrożenie powoduje niepokój i lęk. Gniew, złość i agresję wywołuje traktowanie choroby jako przeszkody w realizacji celów życiowych. Z kolei gdy chory poszukuje we własnym postępowaniu przyczyn choroby lub skupia się na jej następstwach, towarzyszy mu często poczucie winy i wstyd. Smutek, żal i rozpacz są skutkiem poczucia bezradności i przekonania o nieodwracalnych stratach spowodowanych utratą zdrowia czy niekorzystną zmianą w wyglądzie, np. u kobiet po zabiegu mastektomii. Paradoksalnie, choroba może nieść ulgę, bo można nią tłumaczyć niepowodzenia życiowe, usprawiedliwiać się wobec siebie i innych, czuć się zwolnionym z obowiązków i odpowiedzialności.

Ciekawym zjawiskiem jest tak zwana wtórna korzyść z choroby, połączona z nie zawsze uświadamianą tendencją do jej przedłużania. Korzyścią może być zyskanie troski, opieki i uczuć ze strony innych ludzi. Na przykład mężczyźni po zawale serca często mówią o poprawie relacji z żonami w okresie rekonwalescencji.

Naukowcy podkreślają, że wbrew pozorom choroba nie musi nieść człowiekowi samych negatywnych skutków. Shelley Taylor z Uniwersytetu Kalifornijskiego w swojej teorii adaptacji poznawczej twierdzi, że zmagania z poważną chorobą umożliwiają wielu osobom przywrócenie lub nawet polepszenie poziomu funkcjonowania psychologicznego i osiągnięcie wyższej formy rozwoju. Chorzy poszukują znaczenia choroby, próbują przejąć nad nią kontrolę, a wreszcie starają się korzystnie oceniać siebie i odzyskać poczucie własnej wartości. Choroba może więc być także wyzwaniem, nieść nadzieję, zapał i energię.

Tekst zaczerpnięto z portalu www.charaktery.eu